مولتيمتر دستگاهي است براي مشاهده چندين كميت الكتريكي از قبيل ولتاژ يا اختلاف پتانسيل و امپراژ يا جريان و مقاومت الكتريكي كه ميتوان با آن سلامت قطعات يا مشخصات يك قطعه را ارزيابي كرد. مولتيمترها در دو نوع آنالوگ و ديجيتال وجود دارند نوع ديجيتال آن براي مصارف گوناگوني طراحي ميشوند .
كه به وسيله يك سلكتر مدور بين كميتهاي الكتريكي ميتواند بر حسب نياز گردش نمايد براي استفاده از آن لازم است شما با هر كدام از آن كميتها آشنا باشيد كه براي هريك يك واحد مشخص اندازه گيري تعيين ميشود.
مولتي متر ديجيتال : مولتي متر ديجيتال كميتهاي اندازه گيري شده را به صورت رقم و يا ارقاميبر روي صفحه نمايش نشان ميدهد و معمولاً واحد كميت اندازه گيري شده را نيز به طريق مناسبي نمايش ميدهد . در شكل زير يك نمونه مولتي متر ديجيتالي معمولي قابل حمل نمايش داده شده است .
مولتي متر انبري:نوع ديگري مولتي متر ديجيتالي نيز وجود دارد كه در آن علاوه بر امكانات بيان شده ، امبري نيز وجود دارد . توسط اين امبر ميتوان بدون نياز به سري كردن مولتي متر با المان مورد نظر در مدار ، جريان گذرنده از آن المان را اندازه گرفت . اگر سيم حامل جريان متصل به المان مورد نظر را بين امبرهاي اين مولتي متر قرار دهيم ، مولتي متر مقدار جريان گذرنده از سيم و در نتيجه مقدار جريان گذرنده از المان مورد نظر را نمايش ميدهد . بنابراين توسط اين مولتي متر به راحتي و خيلي سريع ميتوان مقدار جريان را اندازه گرفت . در شكل زير تصويري از يك مولتي متر ديجيتالي امبري نمايش داده شده است.
مولتي متر آنالوگ : در ظاهر مولتي متر آنالوگ يا عقربه اي معمولاً از يك صفحه با تعدادي خطوط مدرج ، يك عقربه كه ميتواند روي خطوط مدرج حركت كند ، يك سلكتور ، تعدادي ترمينال ، يك پتانسيومتر تنظيم صفر و دو سيم رابط تشكيل ميشود . ( در اينجا كاري به ساختمان داخلي مولتي متر عقربه اي نداريم و هدف فقط آشنايي با اين نوع مولتي متر و نحوه استفاده از آن است ) . نمونه اي از اين نوع مولتي متر در شكل زيرنمايش داده شده است .
در مولتي متر مورد نظر روي صفحه، براي كميتهاي مختلف در چهار رديف قوسهاي مدرج تعيين شده است كه كه هر رديف به درجات مختلف تقسيم شده است روي صفحه علائم V براي اختلاف پتانسيل، A براي شدت جريان، Ω براي مقاومت الكتريكي، AC براي جريان متناوب و DC براي جريان مستقيم به كار رفته است. معمولا درجه بندي مربوط به مقاومت الكتريكي از راست به چپ و ساير درجه بنديها از چپ به راست ميباشد.
سلكتور كليدي است كه ميتواند روي صفحه دايره شكل حول خود حركت كند. در محيط دايره درجاتي است كه حوزه كار دستگاه را نشان ميدهد. اعدادي كه كليد سلكتور مقابل آنها قرار داده ميشود ممكن است كوچكتر يا بزرگتر از درجات قوسهاي مدرج باشند. در عمل حوزه كار انتخاب شده را بر آخرين عدد قوس مدرج تقسيم نموده، حاصل تقسيم را كه ضريب قرائت ناميده ميشود در عدد متقابل به عقربه ضرب مينماييم. به اين ترتيب مقدار كميت به دست ميآيد.
هنگام كار با دستگاه مولتي متر توجه به نكات زير ضروري است:
1٫ براي اندازه گيري شدت جريان بايد دستگاه را به طور سري در مدار قرار داد.
2٫ براي اندازه گيري اختلاف پتانسيل بايد دستگاه را به طور موازي بين دو نقطه از مدار قرار داد.
3٫ هنگام اندازه گيري مقاومت لازم است جريان برق را قطع كنيم. در غير اين صورت به دستگاه آسيب ميرسد.
4٫ دستگاه را با احتياط جا به جا ميكنيم و از وارد آمدن ضربه به آن و يا سقوط دستگاه جلوگيري مينماييم.
5٫ پيچ تنظيم صفر دستگاه را نبايد دستكاري كرد، زيرا اين بخش از دستگاه خيلي حساس است و ممكن است فنر مربوط به آن قطع و دستگاه خراب شود.
6٫ هميشه هنگام اندازه گيري كميتها كليد سلكتور را روي بيشترين درجه قرار ميدهيم و در صورت لزوم به تدريج آن را كاهش ميدهيم تا به دستگاه لطمه اي وارد نشود.
7٫ حتي الامكان كليد سلكتور را در جهت حركت عقربههاي ساعت ميچرخانيم، به علاوه چرخاندن سريع كليد سلكتور براي دستگاه خالي از ضرر نيست.
طرز كار مولتي متر ديجيتال
الف) اندازه گيري مقاومت: كليد سلكتور را روي بيشترين پله (Range) مقاومت قرار ميدهيم، فيش سياه رنگ را درون ترمينال (-) يا (com) مشترك و فيش قرمز به درون ترمينالي كه مربوط به مقاومت يا (+) است قرار ميدهيم. سر ديگر آنها را به طرز مناسبي به طرفين مقاومت مورد نظر وصل ميكنيم و مقاومت را ميخوانيم.
ب) طرز اندازه گيري ولتاژ مستقيم: سلكتور را برروي Dc آورده و فيش سياه رنگ را درون ترمينال (com) و فيش قرمز را درون ترمينال (+) يا ترمينالي كه مربوط به ولت است قرار ميدهيم. سر ديگر آنها را به طور مناسب به قطبين مولد يا دو نقطه از مدار وصل ميكنيم و ولتاژ را اندازه گيري ميكنيم.
ج) طرز اندازه گيري شدت جريان مستقيم DCm: يكي از فيشها را به COM و ديگري را به mA وصل و دو سر فيش را هم به قطبين مولد يا دو نقطه از مدار متصل ميكنيم و شدت جريان را اندازه گيري ميكنيم. براي اندازه گيري شدت جريانهاي بيش از 300mA تا 10A فيش قرمز رنگ را درون ترمينال 10A قرار ميدهيم.
د) طرز اندازه گيري ولتاژ متناوب ACV: كليد سلكتور را روي ACV و يكي از فيشها را درون ترمينال COM و ديگري را به ترمينال مربوط به ولت وصل ميكنيم.
هـ) طرز اندازه گيري شدت جريان متناوب ACA: فيش سياه رنگ را درون ترمينال (COM) و فيش قرمز را درون ترمينال مربوط به Ma وصل ميكنيم. يا در صورت لزوم به ترمينال 10A وصل ميكنيم.
ممكن است كه ترس از برق گرفتگي و يا هر حادثه اي ديگر سدي براي كنجكاوي شما گردد. اما در واقع چنين نيست. با رعايت كردن كليه نكات ايمني بي شك شما نيز ميتوان از لذت كشفيات جديد و يا حتي شنيدن صداي يك بوق ساده كه ساخته دست خود شماست برخوردار گرديد.
مولتي متر: مولتي مترها امروزه در انواع مختلف ديجيتالي با قابليتهاي متفاوت در بازار يافت ميشود. براي شروع بد نيست با ساده ترين آن "مولتي متر selector ي" كار خود را آغاز كنيم. در شمايل كلي اين دستگاه يك صفحه مدرج به همراه يك selector وجود دارد. همانطور كه از اسم آن مشهود است اين دستگاه براي اندازگيري كميتهايي مانند اختلاف پتانيسل، مقاومت و جريان طراحي گرديده و براي استفاده از selector دستگاه به ترتيب بر روي واژههاي volt- ohm – ampere كمك گرفته ميشود.
لازم به تذكر است روي دسته سلكتور نشانگري موجود است كه تعيين كننده دامنه كاري در اندازگيريهاي شما ميباشد. اين دستگاه نيز مانند هر سيستم ديگري داراي دو ترمينال آند و كاتد ميباشد. براي استفاده صحيح از دستگاه بايستي سيم مشكي را به ترمينال منفي و سيم قرمز را به ترمينال مثبت متصل كنيد. حال دكمه power دستگاه را زده و هر نوع اندازگيري را ميتوانيد شروع كنيد.
حال فرض ميكنيم كه مقاوتي را كه ميخواهيم آزمايش كنيم 100 اهم باشد. با تو جه به اينكه سلكتور روي 1*R ايستاده عقربه عدد 100 را نشان ميدهد و چنانچه رنگهاي روي مقاومت پاك شده باشند در خواهيم يافت كه مقاومت ما 100 اهمياست ولي اگر مقاومت ما از 5 كيلو اهم بيشتر باشد عقربه تقريبا روي علامت بي نهايت ميايستد و ما در اين مبنا نميتوانيم مقدار مقاومت را بخوانيم. از اين رو سلكتور را روي R*10 قرار ميدهيم.
R*10 به اين معني است كه اگر عقربه هر عددي را نشان دهد آن عدد بايد ضربدر 10 شود تا مقدار اصلي مقاوت را بتوانيم بخوانيم.
به عنوان مثال اگر مقاومت ما 10 كيلو اهم باشد عقربه روي يك كيلو اهم ميايستد و اگر يك كيلو را ضربدر 10 كنيم مقدار اصلي مقاومت كه همان 10 كيلو اهم است به دست ميآيد. در اين رديف Range يا مبنا نيز بيشتر از 50 كيلو اهم را نميتوان خواند. پس اگر مقاومت ما از اين مقدار بيشتر باشد بايد سلكتور را روي R*100 قرار دهيم و همانطور مانند قبل هر چه عقربه نشان داد بايد اين دفعه ضربدر 100 كنيم. هر وقت ما مبنا و يا رنج را در قسمت آزمايش مقاومتها عوض كنيم بايد عقربه را "ميزان" يا Adjust كنيم.
طريقه ميزان كردن عقربه (calibration)
به اين ترتيب است كه اگر سلكتور را روي RX قرار داديم بايد دو سيم اهم متر را به هم وصل كنيم. در اين صورت عقربه منحرف ميشود و بايد روي عدد صفر بايستد. چون مقاوتي بين دو سيم اهم متر وجود ندارد. ولي اگر اينطور نشد بايد عقربه را با ولوميكه سمت راست اهم متر با علامت اهم نشان داده شده ميزان كنيم تا روي عدد صفر بي حركت بماند و بعد مقاومت مورد نظر را آزمايش ميكنيم.
ابتدا از ولتاژ مستقيم DC.V شروع ميكنيم. همانطور كه ميبينيد اين قسمت داراي شش مبناي اندازگيري است كه از 0٫25 ولت تا 1000 ولت مستقيم را ميتواند اندازه بگيرد. طرز كار اين قسمت نيز تقريبا مانند اهم است يعني اگر سلكتور را روي 10 ولت قرار دهيم دستگاه ما حداكثر تا 10 ولت را ميتواند نشان دهد.
اين طبقه بندي اعداد را روي صفحه قسمتي كه سه طبقه عدد قرار دارد ميتوانيد ببينيد. سمت چپ مدار نيز با DC.V و ميلي آمپر مشخص شده. حال اگر شما خواسته باشيد كه يك باتري و يا منبع تغذيه جريان مستقيم را آزمايش كنيد بايد سيم مثبت دستگاه را به مثبت منبع تغذيه و سيم منفي دستگاه را به منفي منبع تغذيه وصل نماييد. اگر چنانچه باتري شما به عنوان مثال شش ولت است بايد سلكتور را روي عدد 10 قرار دهيد. در اين صورت عقربه عدد 6 را نشان ميدهد ولي اگر باتري شما از 10 ولت بيشتر و از 50 ولت كمتر بود بايد سلكتور را روي عدد 50 قرار داد و چنانچه بيشتر بود روي 1000 ولت.
براي اندازگيري جريان مستقيم نيز مانند ولتاژ عمل ميكنيم. يعني اگر سلكتور را روي عدد 0٫5 قرار دهيم دستگاه حداكثر تا 0٫5 ميلي آمپر ميتواند اندازه بگيرد و اگر روي 10 باشد حداكثر 10 ميلي آمپر و چنانچه روي 250 باشد تا 250 ميلي آمپر.
اطمينان از اتصال و عدم اتصال سيم
قابليت ديگر در مولتي متر Beeper است اين قابليت بما اين امكان را ميدهد كه به اتصال به نقاط مختلف مدار و يا سيم از اتصال و يا عدم اتصال به يكديگر اطلاع يابيم،براي مثال يك سيم در طول مسير كه در هر طرف دو رشته دارد ابتدا دو رسته سيم را بدون اتصال در هر دو طرف تست ميكنم در صورتي كه مولتي متر صدا پخش نكند اين دو سيم در طول مسير بهم اتصال نكرده اند و در صورت پخش صدا سيم معيوب شده و در قسمتي بيكديگر بخورد كرده اند، در مواقعي كه ميخواهيم از ارتباط صحيح آگاه شويم يكطرف سيم را به هم ارتباط ميدهيم در اين صورت در طرف ديگر با اصال به دو سيم بايد صدا از مولتي متر پخش شود ، اين تست براي اطمينان از سيم و معبوب نبودن در انواع سيم برق و ديتا و يا سيم دوربين ،آنتن استفاده ميگردد.
براي اينكار تنها لازم است كه سلكتورِ مولتي متر را برروي قسمتِ تستِ ديود قرار داديم،سپس دو سرسيمِ مولتي متر را در دو طرف ديود مورد نظر قرار ميدهيم و اگر از مولتي متر صدايي شنيده نشد،ديود ما سالم است.(به اصطلاح ديود نبايد اتصال كوتاه شده باشد.)